Tu k’iinil 27 tu wíinalil octubre tu ja’abil 2015

Yéetel u jalachil winikilo’ob Saki’ u xoknáalilo’ob u Universidadil Valladolid Yucatán, tak ti’ ITSVA, beey xan u xi’ipalilo’ob SEJUVE tu Noj kaajil Saki’ yéetel u jeel máaxo’ob t’anano’ob te’ k’iina’, u jo’olpóopil u Noj naajil xook ITSVA, C.P. Raúl Augusto Mendoza Alcocer, tu ts’aaj jump’éel tse’ek tsikbal tu k’aaba’tal “El 2 Ajaw Katún: Nuestro tiempo”, ti’ ichil ba’axo’ob ku beeta’al ichil FICMAYA 2015, le je’ela’ tu k’iinil 22 ti’ u wíinalil octubre le máano’ tu kúuchil Ex telar la Aurora; le je’ela’ jump’éel múuch’ meyaj ITSVA yéetel H. Ayuntamiento de Valladolid 2015-2018.

Le u Jo’olpíipil le ITSVAo’ tu kaja u tsikbal yéetel xokp’éelo’ob beeyxan u k’aaba’ u k’iinil le tsolk’iino’ u ti’al u tsikbaltik Calendario Sagrado de los mayas. Tu ya’alaje’ le tsolk’iina’ ma’ ts0la’an yéetel wíinali. Tu yóok’sal le u k’aaba’ le tsolk’iino’obo’ yaan u k’aaba’ junk’aal k’iino’ob chen nu’upuk yéetel 13 xokp’éelo’obe’ ku taal u ts’aaj 260 chen k’iino’ob. Je’el máakal máak ti’ le je’elo’obo’ ku páajtal u ka’ suut tak chen máanak 260 k’iino’ob je’el bix 1 imix wa je’el máakalmáake’.

Ka ts’o’oke’ ka ku tsolik tu yóok’sal le wíinalo’obo’ lela’ ti’ le ku ya’ala’al Calendario civil wa Haab. Lela’ yaan 365 k’iino’ob ti’ ku náats’al ikan bukaj ku ts’aik le k’iin chen u beet jump’éel suuto’ El Haab es un calendario de diecinueve meses. Le ja’abo’ yaan El Haab 18 wíinalil ti’ yaan 20 k’iino’ob ti’ yéetel jump’éele’ chen  5 k’iino’ob yaan ti’. Lela’ u k’aaba’e’ “Wayeb”. Beey tuno’ ku ts’aik 18 a 20 yéetel 5 ku taasik  365 k’iino’ob.

Ka ts’o’oke’ ka tsikbalnaj yóok’sal Cuenta Larga lela’ leti’ le ku ya’ala’al Baktún, Katún, Tún, Uinal y Kín tu ts’ooke’ ka tu ya’alal tu yóok’sal le 13 baktuno’bo’ beey xan le 13 katuno’obo’

Tu jach ts’o’oksaj u tsikbal ka tu tsolaje’ bejlae’ kuxa’ano’on ichil Katún # 261 le ku ya’ala’al 2 Ahaw Katún,  le je’ela’ yaan

13.0.0.0.1 5 Imix 4 Kankin G1, ku lúubul tu k’iinil 22 ti’ u wíinalil diciembre tu ja’abil 2012 tak chen k’uchuk 13.1.0.0.0 2 Ahaw 3 Ch en G9, ku lúubul 7 ti’ septiembre tu ja’abil 2032.

Tu ya’alal xane’ le je’el sam a’alk’ajko’ ku p’aatal ichil jump’éel tsool jach táaj nojoch u k’aaba’e’ Rueda de 13 Katunes # 21

Ti’ 13.0.0.0.1 5 Imix 4 K ank in G1, 22 ti’ diciembre tu  ja’abil  2012  tak 13.13.0.0.0   4 Ahaw  18 sip G9,  29 ti’

Marzo tu ja’abil  2269.

Tu xuule’ tu ya’alal ti’ le máaxo’ob taalja’ano’obo’ ka u xoko’ob u áanalte’ilo’ob je’el bix u Chilam Balamil Chumayel, Relación de las Cosas de Yucatán yéetel Popol Vuh ti’al ka u k’ajóolto’ob u miats mayaso’ob.